O PROXECTO REPUBLICANO
CARLOS PARÍS
Que gran parte da nosa cidadanía atópase cada vez máis escéptica ante a política é un feito manifesto. E, se contemplamos o espectáculo que ultimamente se nos ofrece, non é de estrañar tan penosa situación. Diante da actual crise atopámonos, por unha banda, cun Goberno que, carente de iniciativa, non ditamina máis medidas que aquelas que lle son sinaladas polos grandes mercados financeiros e os seus directivos, altamente perxudicais para a meirande parte da sociedade e contraditorias coa ideoloxía que di profesar. Por outra, unha oposición, a do PP, que critica implacablemente devanditas medidas, pero que non ofrece outra alternativa que non sexa a de reducir impostos e, consiguientemente, danar aínda máis aos traballadores e clases medias, diminuíndo os servizos sociais.
Xa antes, ano tras ano, vimos asistindo a debates parlamentarios nos que, baixo o reinado dun bipartidismo imposto e nada representativo, a política parece quedar reducida á confrontación entre PSOE e PP con discursos, que, en gran medida, limítanse a un intercambio de reproches sobre quen o fai hoxe mal ou o fixo peor en pasados tempos. E así, cando as accións de protesta, como a última folga, son convocadas, puidemos escoitar a máis de un, que non participa “porque iso non serve de nada”
Agora ben, se queremos diagnosticar a última raíz do noso evidente malestar político, eu diría que se sitúa na falta dun proxecto histórico que atraia o interese popular. E, con todo, este proxecto capaz de abrir un futuro mellor existiu e sigue alentándose baixo o actual reinado da mediocridade oficial. É o que representou a II República e que foi criminalmente sepultado coa sublevación militar de 1936.. Aínda que seguiu vivo na oposición á ditadura, para naufragar, desdichadamente, nas componendas da Transición.
A II República española, en efecto, non significou só un cambio na concepción da Xefatura de Estado, ao substituír a arcaica forma de transmisión por herdanza sanguínea das monarquías(cunha monarquía, ademais, corrompida e decrépita) por unha Presidencia democrática. Constituíu o esforzo, levantado polo mundo dunha florecente cultura e polas masas historicamente relegadas, de abordar os grandes problemas que, baixo o poder das clases dominantes( banca, grande propietarios, Igrexa, exercito) viña arrastrando a nosa vida colectiva. Herdaba tal empeño a longa crítica do anquilosamiento español realizada desde o século XIX pola intelectualidade innovadora, polos movementos obreiros e feministas, polos nacionalismos.
E, ao levalo á práctica, atacáronse males ancestrais. Por exemplo, o abandono do ensino público na vella política mediante a creación de 13.570 escolas en dous anos e a mellora da situación dos mestres en ingresos, en dignidade e na atención á súa formación. Tratouse de remediar a inxusta distribución da terra mediante a Lei de Reforma Agraria. Proclamouse rotundamente a soberanía dun Estado laico fronte á retardataria gravitación do poder eclesiástico sobre a nosa historia. Concedeuse ás mulleres o dereito ao voto, conquista que aínda se atopaba inalcanzada noutros países democráticos. E abriuse paso ás reivindicacións nacionais a través dos estatutos de autonomía.
Noutros ámbitos, proseguíronse e culminaron avances xa emprendidos no espertar da nosa sociedade, no florecimiento cultural que, desde a metade do século XIX, foise producindo en literatura, en ciencia, en arte, en teatro. E levou a cultura aos pobos nas Misións Pedagóxicas, na Barraca, no Teatro Proletario. E, dun modo decisivo, asentouse unha vida pública baseada na austeridade e a honradez, fronte á corrupción que se estendeu desde a coroa aos máis diversos campos.
Pero, ao rememorar a II República, o pertinente como lección actual non consiste en ponderar os seus logros- ou recoñecer as súas limitacións e erros; o decisivo é facer fincapé na vontade de afrontar os problemas e crear unha nova realidade española, rompendo o estancamento en que as clases dominantes sumiran ao país. Na visión da tarefa política como un proxecto creador. Como un debate entre proxectos de futuro, xa que, evidentemente, dentro da República coexistían moi diversas concepcións, capaces de ser discutidas. E é esta marcha cara a novos horizontes o que atraeu, por encima das grandes diferenzas de orientación, un fervor popular, unha entusiasmada esperanza, e permitiu unha defensa heroica por parte do pobo fronte a exércitos moito máis poderosos. E é o que hoxe día falta nunha política sen ás. E fai que uns se desengañen e outros se orienten, como escapatoria, cara ás ilusións dun illamento separatista.
Pero o aplastamiento bélico da II República non derrotou os seus necesarios ideais. Seguiron vivos na oposición á ditadura. Baixo a súa brutal represión desenvolvéronse os movementos obreiros, universitarios, feministas. Floreceu unha importante creación cultural no cine, o teatro, a literatura, o pensamento, e brotou a solidariedade unitaria propia da loita. Debuxábase a posibilidade dunha nova España, unidos os seus pobos nunha república federal, na que o capitalismo fose superado e en que a política internacional guiásese polo apoio ao Terceiro Mundo. A III República é o proxecto que hoxe día pode devolver a ilusión a moitos cidadáns desencantados, superando a herdanza da ditadura.
Carlos París é filosofo e Presidente do Ateneo de Madrid
